Hüsn-i Hat
Hat Sanatında Yazı Çeşitleri
Hat Sanatında Yazı Çeşitleri
İslâm yazısının kaynaklarda birçok çeşidinden bahsedilmiştir. Yapı ve şekil olarak harfler birbirine yakın olsalar da, muhakkak ki yazı çeşitleri arasında nüanslar bulunmaktadır. İslam yazısının bu çeşitlenmesi, sanat olarak ve kendi içindeki bir sınıflamadır. Sülüs yazıda, yahut nesih yazıda, yahut kûfi yazıda her harfin ana yapısı aynıdır. Fakat sanat olarak, farklı yazı çeşitlerindeki yazılışta bir takım farklıklar ortaya çıkmaktadır. Meselâ Sülüs, nesih yahut muhakkak yazıda “sin” harfinde “dendan”, diş bulunurken, talik yazıda bu dişler çoğu kere bulunmamaktadır. Kezâ, diğer yazı çeşitlerinde “elif” harfinde “zülfe” bulunurken talik ve rik’a yazıda zülfe kullanılmamaktadır. Bu farklılıklar daha da çoğaltılabilir.
İslâm yazısı başından itibâren kullanım alanına göre çeşitlenmeye başlamıştır. Çünkü yazı, Müslüman toplumda yazı, başlangıcından itibaren bir sanat konusu olarak ele alınmış ve işlenmiştir.(1) Kûfi yazının temelini oluşturan köşeli yazı, dîni metinlerin tesbitinde kullanılırken, kullanımı daha kolay olan yuvarlak karakterli yazı günlük yazışmalarda kullanılmıştır. İleriki dönemlerde divanlar ve fetvâlar talik yazı ile yazılmıştır. Dînî ve sivil mimâri eserlerde, uzaktan daha rahat görülebilen celi sülüs, celî kûfi ve celî talik yazı kullanılmıştır. Kullanım sahalarına göre yazının kullanımında, harflerin yapılarına estetik müdahaleler de bulunulmuş ve bazı farklılıklar oluşmuştur. Tarihi süreç içerisinde oluşan bu durum, yazının estetik çeşitlenmesini doğurmuştur.
Asırlarca süren arınma ve süzülme sonucu, yazı estetik olarak güzelleşirken çok çeşitlenen yazılar belli bir tasnifte toplanmaya başlamıştır. Yazı çeşitlerini şöyle tasnif edebiliriz:
Aklâm-ı Sitte denilen altı çeşit yazı şu yazılardan oluşmaktadır.
1-Muhakkak
2-Reyhani
3-Sülüs
4-Nesih
5-Tevkii
6-Rikaa (İcâze Hattı)
Diğer Yazı Çeşitleri
7-Kûfi
8-Dîvâni
9-Celî Dîvâni
10-Rik’a
11-Ta’lik
Kûfi yazı çeşitli kollara ayrılmaktadır.
A) Yapılarına göre kûfi yazı
1- Basit kûfî,
2- Yapraklı kûfî,
3- Zemini süslü kûfî,
4- Örgülü kûfî,
5- Geometrik kûfî. (2)
B) Yazıldıkları bölgelere göre de kûfî yazı üç kısma ayrılmaktadır.
1- Meşrik kûfîsi,
2- Mağrip kûfîsi
3- Kayravan kûfîsi
Dipnotlar;
(1)Yazır, Kalem Güzeli, II, 75
(2)İbrahim Cum'a, a. g. e., 45-46.
Fotoğraf Galerileri
Özel-Hüsnü Hat